Name: Victor
John Coruno
School: Partido State University
Department: College of Education
How To Prepare A Handout
http://jmonet.free.fr/Site/ponema.GIF
Ponema sa Filipino
Ponema sa Filipino
I.
Introduksyon
·
Ang
pag-aaral ng mahalagang yunit ng tunog o ponema ay binubuo ng mga segmental at
suprasegmental.
·
Segmental
ang mga tunay na tunog at ang bawat tunog ay kinakatawan ng isang titik sa
ating alpabeto.
·
Ang
suprasegmental ay pag-aaral ng diin (stress), pagtaas-pagbaba ng tinig (tune o
pitch), paghaba (lenghtening) at hinto (juncture).
II.
Ponemang
Segmental
·
Ang
Filipino ay may 21 ponemang segmental – 16 sa mga ito ay katinig at lima naman
ang patinig.
·
Mga
Katinig - /b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y, ?/
·
Sa
ating palabaybayan ang /?/ ay hindi binigyan ng katumbas na titik. Sa halip, isinama ito sa palatuldikan at
tinumbasan ng tuldik na paiwa /’/ sa dahilang ito’y hindi normal na tulad ng
ibang ponema.
·
Mahalaga
ang /?/ o tuldik na paiwa /’/ sapagkat nakapagpapaiba ito ng kahulugan ng
salita kapag inilagay sa huling pantig ng salitang nagtatapos sa patinig. Ang tawag sa /?/ ay glotal o impit na tunog.
·
Ang
impit na tunog o glotal ay itinuturing na isang ponemang katinig sa Filipino
bagama’t hindi ito ipinakikita sa ortograpiya ng ating wika. Mahalaga ito sa isang salita sapagkat
nakapagbabago ito ng kahulugan ng dalawang salita na pareho ang baybay.
·
Hal: bata/h/=robe, bata/’/=child
·
Mga
Patinig - /i, e, a, o, u/
·
Itinuturing
ang mga patinig na siyang pinakatampok o pinakaprominenteng bahagi ng
pantig. Walang pantig sa Filipino na
walang patinig.
·
Halimbawa:
ba
– hay, ba – ba
– e, u – lo, di - la
·
May
kani-kaniyang tiyak na dami o bilang ng makabuluhang tunog ang bawat wika. Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-iba ang
kahulugan nito sa sandaling alisin o palitan ito. Halimbawa’y mag-iiba ang kahulugan ng
salitang baso kapag inalis ang /s/ at ito’y nagiging bao. Kapag pinalitan naman ang /s/ ng /l/, ito’y
nagiging balo. Samakatwid, ang
/s/ ay makabuluhang tunog sa Filipino at tinatawag itong ponemang segmental o
ponema.
i.
Ang Diin, bilang
ponemang suprasegmental,
-
ay
lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng isang pantig sa
salitang binibigkas. Halimbawa: sa salitang /kamay/, ang diin ay nasa huling
pantig na /may/.
-
ay
isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog, ang pagbabago ng diin
ay nakapagbabago sa kahulugan nito. Halimbawa:
1.
Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao.
2.
Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa naganap na sakuna, kaya
masasabing /laMANG/siya.
ii.
Tono o
intonasyon
-
–
pagtaas at pagbaba ng tinig na iniuukol sa pagbigkas ng pantig ng isang salita,
parirala o pangungusap upang higit na maging mabisa ang ating pakikipag-usap sa
kapwa.
- Parang musika ang pagsasalita nang may
tono – may bahaging mababa, katamtaman at mataas.
- Maaaring makapagpahayag ng iba’t ibang
damdamin, makapagbigay ng kahulugan o makapagpahina ng usapan ang pagbabago ng tono/tinig.
Halimbawa: 3
Pahayag: 2
ha 2
ka pon
4
Patanong: 3 pon
2 ha
ka
Antas ng tono:
4= pinakamataas
3= mataas
2= katamtaman
1
=
mababa
iii.
Hinto o Antala
-
saglit na pagtigil ng ating pagsasalita upang
higit na maging malinaw ang mensaheng ibig nating ipahayag sa ating kausap.
-
Ang
hinto ay paghahati ng salita na gumagamit ng sumusunod na mga pananda.
1.
Panloob
a.
Maikling
hinto: /I/=, (kuwit), /+/= isang krus na
pananda
b.
Mahabang
hinto: ;=tuldok-kuwit, :=tutuldok,
_______=isang mahabang guhit, //=dalawang guhit pahilis, >=palaso,
-=gitling, …=tulduk-tuldok.
Halimbawa:
1.
Padre,
Martin, ang tatay ko. (Ipinakikilala mo ang iyong ama sa isang pari at sa
kaibigan mo.)
2.
Hindi,
si Cora ang may sala. (ipinaalam na si Cora ang may kasalanan.
3.
Magalis
(puno ng galis)
mag-alis (maghubad, magtanggal at
iba pa)
iv.
Haba
-
paghaba o pag-ikli ng bigkas ng nagsasalita sa
patinig ng isang pantig sa salita.
Ginagamit ang ganitong notasyon /./ at /:/ na siyang nagsasaad ng
kahulugan ng salita
1. Likas
na haba
Halimbawa:
a.
/asoh/
- usok
/a:soh/
- isang uri ng hayop
b.
/pitoh/
- bilang na 7
/pi:toh/ - silbato
2. Panumbas na haba
a. /’aywan/ - /e.wan/ c. /tayo nah/- /te.nah/
b. /taingah/ - /te.nga/ d. /kaunti/ - /kon.ti/
3.
Pinagsama na haba
a. magsasaka = /magsasa : ka/ = magbubukid
magsasaka = /magsa . sa : ka/ = magtatanim
b. Mananahi = /manana : hi/ = modista
mananahi = /mana . na : hi/ = magtatabas
at
bubuo ng kasuotan.
Quotes:
"Ang pagmamahal para sa isang karaniwang wika
ay ang puso ng nagmamahal para sa kapaligiran ng bansa..."
Reference:
·
Makabagong
Balarila sa Filipino 2003 Edition
·
Sining
ng Mabisang Komunikasyon
·
Pilipino
sa Nagbabagong Panahon
·
Sariling
Panitikan
·
Pagbasa
at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina sa Filipino
·
http://tl.answers.com/Q/Ano_ang_kahulugan_ng_ponolohiya
This comment has been removed by the author.
ReplyDelete1 - 4
ReplyDelete2 - 4
3 - 1 ( you forget to place the author and the date of the quote )
4 - 4 ( though you only used 1 picture I think it is considerably
related to your topic and struck the reader.
5 - 3 ( your design is quite simple )
_____
16 = 90
1 - 4
ReplyDelete2 - 4
3 - 1 ( you forgot to include the date and the author of the
quote )
4 - 4 ( the picture is related to the topic that you have chosen)
5 - 3 ( although there are no colors or template used,still it is attractive)
_____
16 = 90
Rating:
ReplyDelete1-4
2-4
3-2 ( you forgot to place the author the date and the quotes)
4-3
5-3
___
16-90
1 - 4
ReplyDelete2 - 4
3 - 1 ( you forgot to include the date and the author of the
quote )
4 - 4
5 - 3
_____
16 = 90
1 - 4
ReplyDelete2 - 4
3 - 3
4 - 3
5 - 3
____
17 - 93
1-4
ReplyDelete2-4
3-3
4-4
5-3
total-18-96-1.25
congrats po.
.here,s my rating...
ReplyDelete1 - 4
2 - 4
3 - 1
4 - 4
5 - 3
16 = 90
1. Title section - 4
ReplyDelete2. Body - 4
3. Quotes - 3
4. Pictures/figures/ tables - 3
5.Attractiveness - 3
TOTAL: 17-1.5=93
Nice Presentation Victor!